دندان‌های مصنوعی برای هر فردی که به هر دلیلی دندان‌های طبیعی خود را از دست داده است، راهکاری مهم و کارآمد در بازیابی توانایی جویدن و حفظ زیبایی لبخند به شمار می‌آیند. بااین‌حال، استفادۀ مداوم از دندان‌های مصنوعی ممکن است موجب تحریک و زخم لثه شود و درد و ناراحتی را برای فرد به‌دنبال داشته باشد. عوامل مختلفی مانند شکل و اندازۀ نامتناسب دندان مصنوعی، رعایت نکردن بهداشت دهان، عفونت‌های قارچی نظیر کاندیدا (برفک یا آفت دهان) و حتی عادات غذایی می‌توانند در ایجاد زخم لثه دندان مصنوعی مؤثر باشند. در ادامه ضمن بررسی دلایل اصلی این زخم، روش‌های درمان و پیشگیری از این مشکل نیز معرفی می‌شوند. همچنین براساس جدیدترین یافته‌ها و تجربیات عملی از جمله توصیه‌های پزشکان باتجربه کلینیک دندانپزشکی دکتر آیت به نقش مراقبت‌های خانگی، روش‌های دارویی و اصلاح اندازۀ دندان مصنوعی برای جلوگیری از درد و آسیب لثه‌ها اشاره خواهد شد. با ما همراه شوید.
چرا دندان مصنوعی لثه را زخم می‌کند؟
زخم لثه دندان مصنوعی به 4 دلیل عمده اتفاق می‌افتد:
نامتناسب‌بودن ابعاد دندان مصنوعی
اگر دندان مصنوعی بیش‌ازحد بزرگ یا کوچک باشد، هنگام جویدن یا صحبت کردن، سطح آن یک فشار غیرطبیعی به بافت لثه وارد می‌کند. این مسئله باعث زخم‌شدن یا تحریک بافت نرم دهان خواهد شد و با گذشت زمان، بافت استخوان فک یا لثه‌ها تغییر می‌کند.
رعایت نکردن بهداشت دهان و دندان
تجمع میکروب‌ها به‌ویژه قارچ کاندیدا روی سطح داخلی دندان مصنوعی، می‌تواند به التهاب و قرمزی لثه منجر شود که در اصطلاح علمی «استوماتیت دندانی» نام دارد. باقی ماندن پلاک‌های میکروبی، علاوه‌بر تشدید التهاب، ریسک عفونت ثانویه را نیز افزایش می‌دهد.
استفاده طولانی‌مدت در طول شبانه‌روز
برخی افراد دندان مصنوعی را در تمام ساعات شبانه‌روز استفاده می‌کنند. این امر باعث می‌شود لثه‌ها فرصتی برای استراحت و ترمیم نداشته باشند و درنتیجه، فشار مستمر به آن‌ها وارد و زمینه برای زخم لثه دندان مصنوعی و درد فراهم شود.
عادات غلط یا تغذیه نامناسب
مصرف زیاد خوراکی‌های اسیدی، سفت یا بسیار چسبناک می‌تواند به سایش و خراش‌های بیشتر در محل تماس دندان مصنوعی با لثه منجر شود. همچنین استعمال دخانیات و الکل، محیط دهان را مستعد التهاب و آسیب‌های بافت نرم می‌کند.
درمان التهاب لثه پس‌از گذاشتن دندان مصنوعی
برای درمان التهاب و زخم لثه دندان مصنوعی، ابتدا باید عفونت احتمالی شناسایی و کنترل شود. درصورتی‌که التهاب ناشی از عفونت قارچی یا باکتریایی باشد، دندانپزشک ممکن است داروهای ضدقارچ مانند نیستاتین یا میکونازول یا آنتی‌بیوتیک‌های مناسب تجویز کند. درمان به‌موقع عفونت می‌تواند از گسترش التهاب جلوگیری کند و درد لثه را کاهش بدهد.
همچنین در برخی موارد لازم است سطح داخلی دندان مصنوعی با استفاده از موادی خاص تنظیم یا ریلاین شود تا با فرم جدید لثه هماهنگ شود و فشارهای نامناسب کاهش بیاید. برای تسکین بیشتر، دندانپزشک ممکن است ژل‌ها یا دهانشویه‌های ضدالتهاب و ضدمیکروبی تجویز کند که هم به کاهش درد و التهاب و هم به کنترل رشد باکتری‌ها و قارچ‌ها کمک می‌کنند. علاوه‌براین، توصیه می‌شود حداقل ۸ ساعت در روز، به‌خصوص شب‌ها، دندان مصنوعی از دهان خارج شود تا لثه‌ها استراحت کنند، تهویه بهتری داشته باشند و از رشد بیش‌ازحد میکروب‌ها جلوگیری شود.
نحوه درمان زخم لثه دندان مصنوعی
اما اگر التهاب لثه موجب ایجاد زخم شود، برای درمان زخم لثه دندان مصنوعی مراحل به‌ترتیب توسط پزشک انجام می‌شوند:
تعیین علت اصلی
در اولین قدم برای درمان قطعی زخم لثه، ابتدا باید علت آن به‌طور دقیق مشخص شود. دندانپزشک با انجام معاینات بالینی و گاه عکسبرداری، مواردی همچون تحلیل استخوان، عفونت قارچی یا نامناسب‌بودن پروتز را بررسی می‌کند.
محافظت از ناحیه زخم‌شده
در صورت وجود زخم واضح، دندانپزشک ممکن است به بیمار توصیه کند برای مدتی دندان مصنوعی را استفاده نکند یا از پدهای محافظ روی زخم بهره ببرد. همچنین مصرف غذاهای نرم یا نیمه‌مایع تا زمان التیام زخم بسیار سودمند است.
تجویز ژل یا کرم ترمیم‌کننده
برای کمک به ترمیم زخم و تسکین درد، گاه از ژل یا پمادهای مخصوص (حاوی ترکیبات ضدالتهاب، ضدعفونی‌کننده و ترمیم‌کننده) استفاده می‌شود. این محصولات با کاستن از عفونت موضعی و تورم، روند بهبودی را تسهیل می‌کنند.
پیگیری منظم
بهبود کامل زخم لثه دندان مصنوعی در گرو بررسی مداوم وضعیت است. توصیه می‌شود پس‌از بهبودی نسبی، مجدداً به دندانپزشک مراجعه کنید تا از مناسب‌بودن اندازه و وضعیت دندان مصنوعی اطمینان یابید.
انواع زخم دندان مصنوعی
انواع زخم لثه دندان مصنوعی عبارت‌اند از:
- زخم‌های ناشی از فشار مکانیکی: این زخم‌ها معمولاً به‌دلیل نامتناسب‌بودن پروتز یا وجود نقاط فشار در سطح داخلی دندان مصنوعی پدید می‌آیند. علائم آن‌ها شامل قرمزی موضعی، التهاب و درد در ناحیه تماس با پروتز است.
- زخم‌های عفونی (استوماتیت پروتزی): این نوع زخم اغلب همراه با قرمزی منتشر در کام (سقف دهان)، لثه و گونه‌هاست. عامل اصلی معمولاً قارچ کاندیدا است که در محیط مرطوب و تاریک زیر دندان مصنوعی رشد می‌کند. این مشکل می‌تواند با وجود ترک‌های گوشۀ دهان (Angular Cheilitis) نیز همراه باشد.
- زخم‌های ناشی از واکنش آلرژیک: در موارد نادر، برخی افراد به مواد به‌کاررفته در ساخت دندان مصنوعی (رزین آکریلیک یا فلزات خاص) حساسیت نشان می‌دهند که می‌تواند منجر به قرمزی و خارش در دهان شود.
- زخم‌های ناشی از ضربه یا سایش ناگهانی: این زخم‌ها زمانی رخ می‌دهند که فرد با دندان مصنوعی جسم سفتی را گاز بزند یا دچار ضربه‌ای به دهان شود. در صورت تداوم فشار، زخم‌های کوچک می‌توانند عمیق و دردناک شوند.
قطره برای زخم لثه دندان مصنوعی
استفاده از برخی قطره‌های موضعی می‌تواند در بهبود زخم لثه دندان مصنوعی مؤثر باشد. این قطره‌ها معمولاً حاوی ترکیبات زیر هستند:
- ضدقارچ: اگر علت زخم‌ها و التهاب، رشد قارچ کاندیدا باشد، قطره‌های حاوی نیستاتین یا کلوتریمازول می‌توانند مؤثر باشند.
- ضدالتهاب: برخی قطره‌ها با دارا‌بودن مواد ضدالتهاب و بی‌حس‌کنندۀ موضعی، می‌توانند درد و ورم لثه را موقتاً کاهش بدهند.
- ضدباکتری: درصورتی‌که عفونت باکتریایی نیز در زخم لثه دندان مصنوعی دخیل باشد، استفاده از قطره‌های ضدباکتری تحت نظر دندانپزشک توصیه می‌شود.
توصیه می‌شود پیش‌از استفاده از هر داروی موضعی با دندانپزشک مشورت کنید تا نوع و دوز مناسب براساس علت اصلی تعیین شود. همچنین رعایت شیوۀ صحیح مصرف (مانند تعداد دفعات و مدت‌زمان نگه‌داشتن قطره در دهان) بسیار مهم است.
درمان خانگی زخم لثه
شست‌وشوی دهان با محلول آب نمک ولرم یکی از ساده‌ترین روش‌های درمان خانگی زخم لثه دندان مصنوعی است که به کاهش التهاب، شست‌وشوی باکتری‌ها و تسریع ترمیم لثه کمک می‌کند. برای تهیه این محلول، نصف تا یک قاشق چای‌خوری نمک را در یک لیوان آب ولرم حل کنید و دهان را ۱۵ تا ۳۰ ثانیه با آن شست‌وشو بدهید. همچنین در صورت وجود درد موضعی، استفاده از کمپرس سرد یا گرم روی صورت می‌تواند مؤثر باشد؛ چون کمپرس سرد التهاب را کاهش می‌دهد و موضع را بی‌حس می‌کند، درحالی‌که کمپرس گرم با بهبود جریان خون به تسکین درد کمک می‌کند.
تغذیه نیز نقش مهمی در بهبود لثه‌ها دارد. مصرف غذاهای نرم مانند سوپ، ماست، تخم‌مرغ آب‌پز و پوره از تحریک بیشتر لثه جلوگیری می‌کند. همچنین، پرهیز از غذاهای اسیدی و تند مانند آبمیوه‌های ترش، سس تند و نوشابه‌های گازدار می‌تواند از تشدید زخم‌ها و درد جلوگیری کند. در نهایت در مواردی که زخم‌ها بسیار دردناک هستند با مشورت دندانپزشک می‌توان زمان استفاده از دندان مصنوعی را محدود کرد تا لثه‌ها فرصت بیشتری برای ترمیم داشته باشند.
نحوه پیشگیری از التهاب و زخم در لثه
برای پیشگیری از التهاب و زخم لثه دندان مصنوعی، تنظیم دقیق آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. انتخاب دندانپزشکی ماهر که قالب‌گیری صحیحی انجام دهد، می‌تواند از ایجاد نقاط فشار جلوگیری کند. مراقبت روزانه از دندان مصنوعی نیز بسیار مهم است. این مراقبت شامل شست‌وشو و مسواک‌زدن دندان مصنوعی با خمیردندان یا پاک‌کننده‌های مخصوص حداقل یک بار در روز و ضدعفونی آن در محلول‌های توصیه‌شده توسط دندانپزشک می‌شود. همچنین، خارج‌کردن دندان مصنوعی از دهان به‌مدت ۶ تا ۸ ساعت در شبانه‌روز برای استراحت لثه‌ها توصیه می‌شود.
عوارض تحلیل لثه براثر دندان مصنوعی
تحلیل لثه بر اثر استفاده از دندان مصنوعی می‌تواند عوارض متعددی به‌همراه داشته باشد. یکی از اصلی‌ترین این عوارض، شل‌شدن دندان مصنوعی است. با تحلیل لثه‌ها و استخوان فک، دندان مصنوعی دیگر تکیه‌گاه مناسبی نداشته و ممکن است هنگام صحبت‌کردن یا جویدن لق بزند. این وضعیت علاوه‌بر ایجاد ناراحتی، عملکرد روزمره را نیز مختل می‌کند.
یکی دیگر از عوارض مهم، افزایش احتمال عفونت و زخم لثه دندان مصنوعی است. تحلیل لثه باعث ایجاد فاصله میان دندان مصنوعی و بافت دهان می‌شود و این فاصله محل مناسبی برای تجمع بقایای غذا و باکتری‌ها است که می‌تواند التهاب، قرمزی و زخم‌های دهانی را تشدید کند.
تحلیل استخوان فک همچنین بر فرم صورت تأثیر می‌گذارد. با ازدست‌رفتن حجم استخوان، چهره فرد ممکن است حالتی فرورفته پیدا کند که ظاهر سالخورده‌تری به او می‌دهد. این تغییر می‌تواند بر اعتمادبه‌نفس فرد نیز تأثیر منفی بگذارد.
در نهایت، تحلیل بافت نگه‌دارنده قدرت جویدن را کاهش می‌دهد. این مشکل نه‌تنها بر کیفیت تغذیه فرد اثرگذار است، بلکه ممکن است منجر به کمبود مواد مغذی در بدن شود و سلامت عمومی فرد را تحت تأثیر قرار بدهد.
درمان تحلیل لثه بر اثر دندان مصنوعی
در صورت تحلیل شدید استخوان فک، دندانپزشک ممکن است جراحی پیوند استخوان را پیشنهاد کند تا حجم از دست‌رفته جبران شود. در برخی موارد نیز پیوند بافت نرم (لثه) برای افزایش ارتفاع و ضخامت بافت انجام می‌شود. اگر تحلیل لثه در حد متوسط باشد، گاهی با ریلاین (Reline)کردن یا بازسازی سطح داخلی پروتز می‌توان تطابق بهتری ایجاد کرد. در موارد تحلیل پیشرفته، ممکن است ساخت دندان مصنوعی جدید ضرورت پیدا کند. همچنین در برخی موارد، برای کمک به ترمیم بافت و مهار عفونت‌های قارچی یا باکتریایی در بافت آسیب‌دیده از لیزرهای کم‌توان بهره می‌برند. این روش می‌تواند التهاب را کاهش دهد و روند التیام را تسریع کند.
اما در افرادی که از دندان مصنوعی سنتی خسته شده‌اند و تحلیل لثه شدید دارند، کاشت ایمپلنت می‌تواند یک راه‌حل طولانی‌مدت باشد.
چگونه می‌توان تشخیص داد که دندان مصنوعی نامتناسب است؟
احساس درد یا زخم لثه دندان مصنوعی به‌صورت مکرر، لق‌شدن دندان مصنوعی، اشکال در صحبت‌کردن و ایجاد صدای کلیک یا حرکت غیرعادی در زمان صحبت‌کردن از مهم‌ترین علائمی هستند که نشان می‌دهند دندان مصنوعی برای فک و صورت شما نامناسب است!
سخن پایانی
زخم لثه دندان مصنوعی می‌تواند تجربه‌ای ناخوشایند باشد و کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار بدهد؛ اما خوشبختانه با رعایت بهداشت دقیق دهان، تنظیم منظم پروتز و پیگیری درمان‌های مناسب می‌توان عوارض را به حداقل رساند. در صورت بروز زخم یا التهاب مزمن، حتماً با یک مرکز تخصصی دندانپزشکی مشورت کنید تا بررسی‌های لازم انجام شود. کلینیک دندانپزشکی دکتر آیت با بهره‌مندی از تجهیزات پیشرفته و تیم متخصص، آمادۀ ارائۀ انواع خدمات پروتز دندانی و مشاوره در زمینه مراقبت از دندان مصنوعی است. با مراجعه به‌موقع، نه‌تنها می‌توانید زخم‌های لثه را درمان کنید بلکه از بروز مشکلات جدی‌تر در آینده نیز پیشگیری خواهید کرد.
