آیا تابه‌حال دهان و دندان شما به آبسه دچار شده است؟ این عارضه که درواقع نوعی عفونت در نواحی مختلف دندان مثل ریشه، داخل دندان و روی لثه است جزو عارضه‌هایی به شمار می‌رود که ممکن است برای افراد در سنین مختلف رخ بدهد. آبسه ممکن است به دلایل گوناگونی در دهان ایجاد شود و ازآنجاکه قابلیت سرایت به باقی نقاط بدن را نیز دارد باید در اسرع وقت نسبت به درمان آن اقدام کرد. در این مقاله به آبسه دندان، انواع آن، دلایل ایجادش و بهترین روش‌ها برای درمانش می‌پردازیم. با کلینیک دندانپزشکی دکتر آیت همراه باشید و این مقاله را تا انتها بخوانید.
آبسه دندان چیست و چگونه به وجود می‌آید؟
آبسه دندان (Tooth abscess) درواقع نوعی تجمع چرک در نواحی مختلف دندان و لثه است که معمولاً از یک عفونت باکتریایی نشأت می‌گیرد. این عارضه که به‌دلایل مختلفی می‌تواند در دهان و دندان ایجاد شود، اغلب دردناک است و بیماران درد ناخوشایندی را در اطراف آن حس می‌کنند؛ اما در مواردی هم ممکن است بدون درد یا با درد کم باشد. در هر صورت نکتۀ مهم درمورد این بیماری آن است که برای درمان قطعی‌اش باید به دندانپزشک مراجعه کرد و پیش‌از معاینه از هرگونه دستکاری و لمس و خالی‌کردن عفونت جداً باید پرهیز شود.
انواع آبسه دندان
این نوع عفونت بنابر محلی که در آن ایجاد می‌شود می‌تواند به 3 دستۀ کلی تقسیم شود که عبارت‌اند از پریودنتال، ژنژیوال، پری‌آپیکال. در ادامه به توضیح و شرح هر یک از این موارد خواهیم پرداخت.
1. آبسه پریودنتال (Periodontal Abscess)
این نوع آبسه که به آن آبسۀ جانبی نیز گفته می‌شود، در ساختار استخوانی و بافت‌های کنار دندان به وجود می‌آید و معمولاً ناشی از بیماری‌های لثه است. آبسه پریودنتال ازآنجاکه در عمق لثه ایجاد می‌شود و راه خروج مناسبی ندارد به‌راحتی می‌تواند در استخوان‌ها و بافت‌های مجاور گسترده شود و آسیب زیادی به دهان و دندان فرد بزند. به‌همین‌دلیل باید پیش‌از سرایت آن و ایجاد مشکلات بزرگ‌تر خیلی سریع برای درمان آن اقدام کرد.
2. آبسه ژنژیوال (Gingival Abscess)
یکی دیگر از انواع آبسه، آبسه ژنژیوال یا لثه است که در ناحیۀ بین لثه و دندان شکل می‌گیرد و علت به‌وجودآمدنش معمولاً به عدم رعایت بهداشت و آسیب‌هایی که در دندان فرد ایجاد شده است، برمی‌گردد. پوسیدگی دندان، شکستگی، وجود غذا بین دندان، مسواک‌نزدن و در نتیجه تجمع باکتری‌ها مواردی هستند که باعث ایجاد این نوع آبسه می‌شوند. در برخی موارد فشار زیاد دستگاه ارتودنسی بر دندان نیز می‌تواند این عارضه را ایجاد کند. ازآنجاکه این مورد معمولاً به صورت یک جوش در سطح لثه نمایان می‌شود و قابل‌رؤیت است، درصورت تشخیص زودهنگام درمان آن بسیار آسان‌تر از انواع دیگر است.
3. آبسه پری‌آپیکال (Periapical Abscess)
این نوع آبسه که مربوط به ریشۀ دندان است، معمولاً در انتهای آن ایجاد می‌شود و از بیرون قابل‌مشاهده نیست. زمانی که آبسه پری‌پیکال از مینای محافظ دندان و عاج داخلی بگذرد می‌تواند به پالپ نرم داخلی دندان که عصب‌ها در آن قرار دارند، آسیب جدی بزند که معمولاً در این هنگام فرد با درد شدیدی روبه‌رو می‌شود و جز با درمان ریشۀ دندان نمی‌توان از آن نجات پیدا کرد. این نوع آبسه یکی از دردناک‌ترین انواع آن است.
موارد فوق آسیب‌هایی هستند که می‌توانند در دندان‌های مختلف و افراد مختلف ایجاد شوند. برای مثال آبسه‌هایی مثل آبسه دندان عقل یا دندان عقل نهفته، عفونت دندان روکش‌دار، آبسه دندان عصب‌کشی‌شده و آبسه در بارداری از عارضه‌های بسیار رایج و نام‌آشنا هستند و درمان آن‌ها را باید به متخصصین امر سپرد و از هرگونه اقدام خانگی و خودسرانه در این خصوص پرهیز کرد.
علائم آبسه دندان
آبسه دندان هم مثل باقی بیماری‌ها دارای نشانه‌هایی است که می‌تواند بیمار و دندانپزشک را از وجود خودش مطلع کند. شایع‌ترین علائم آن عبارت‌اند از:
- احساس درد شدید یا ضربان‌دار در یک ناحیه از دندان و لثه که شدت آن ممکن است کم و زیاد شود
- وجود دردی که از ناحیۀ دندان و لثه به سمت فک و گردن و گوش گسترش پیدا می‌کند؛
- داشتن دردی در دهان و دندان که با درازکشیدن بدتر می‌شود؛
- بوی بد دهان یا احساس تلخی و طعم نامطلوب؛
- وجود قرمزی و تورم در دهان یا صورت؛
- لثۀ براق و قرمز و متورم؛
- حساسیت به غذا و نوشیدنی سرد یا گرم؛
- تغییر رنگ، لق‌شدن یا حساسیت زیاد یکی از دندان‌ها؛
- احساس درد هنگام بازکردن دهان و حرکت‌دادن فک و در موارد حاد عدم توانایی انجام این کارها؛
- تب و لرز؛
- تورم گردن یا غدد لنفاوی.
دلایل آبسه دندان چیست؟ چرا به آبسه دچار می‌شویم؟
این عارضه ارتباط مستقیمی با آسیب‌های موجود در دهان و دندان دارد و هر کجا راهی برای تجمع باکتری‌ها باز شد، می‌تواند بهانۀ تشکیل آبسه باشد. این دلایل و بهانه‌ها را می‌توان به چند دستۀ کلی تقسیم کرد که در ادامه به بررسی آن‌ها خواهیم پرداخت.
عدم رعایت بهداشت دهان و دندان
مهم‌ترین عامل ایجاد هر مشکل و عارضه‌ای در دهان و دندان، عدم رعایت بهداشت است. کسانی که روزانه حداقل 2 بار از مسواک و نخ‌دندان استفاده نمی‌کنند و به پاکیزگی دهان و دندانشان اهمیت نمی‌دهند، بیشتر از بقیه در معرض باکتری‌ها هستند. تجمع این باکتری‌ها می‌تواند منجر به خرابی دندان‌ها و ایجاد عفونت و آبسه شود.
داشتن دندان‌های آسیب‌دیده
وجود هر نوع آسیب در دندان‌ها مثل پوسیدگی، شکستگی، ترک‌خوردگی، حفره‌های عمیق و … می‌تواند دلیلی برای ایجاد آبسه دندان باشد؛ چراکه محل مناسبی برای تجمع غذا و باکتری و در نتیجه تشکیل چرک و آبسه است.
بیماری لثه یا پریودنتال
بیماری لثه که معمولاً به‌شکل التهاب و عفونت ظاهر می‌شود از دیگر عوامل موثر بر ایجاد آبسه است؛ چراکه با پیشروی بیماری باکتری‌ها می‌توانند به بافت‌های عمیق‌تری از لثه نفوذ کنند و آن را درگیر کنند.
جراحی قبلی در ناحیۀ دندان و لثه
در برخی موارد درمان‌های دندانپزشکی مثل جراحی و کشیدن دندان می‌تواند دلیل تشکیل عفونت باشد و علت آن بازشدن راه باکتری‌ها به داخلی‌ترین بخش‌های دهان و دندان آسیب‌دیده است. درصورتی که بهداشت به‌درستی رعایت نشده باشد احتمال ابتلا به عفونت بسیار بالاست.
سیستم ایمنی ضعیف
احتمال ایجاد آبسه در افرادی که به‌دلیل برخی از بیماری‌های زمینه‌ای مثل دیابت سیستم ایمنی ضعیفی دارند یا تحت درمان‌هایی مثل رادیوتراپی یا شیمی‌درمانی هستند بیشتر از باقی افراد است؛ چراکه بدنشان به‌قدر کافی توان مقابله با باکتری‌های مضر را ندارد و می‌توانند زودتر درگیر انواع آسیب‌ها مثل عفونت بشوند.
پیشگیری از آبسه دندان
ازآنجاکه این بیماری بسیار دردناک است و تا بهبود کامل، فرد متحمل رنج و زحمت بسیاری می‌شود، بهترین راه، پیشگیری از وقوع آن است. در ادامه به برخی از نکاتی که رعایتشان می‌تواند از بروز آبسه دندان جلوگیری کند، اشاره خواهیم کرد:
- استفاده از مسواک و نخ دندان و تمیزکردن کامل؛ دندان‌ها و لثه حداقل 2 بار در روز؛
- استفاده از خمیر دندان حاوی فلوراید؛
- تعویض مسواک هر 3 ماه یک بار؛
- چکاپ منظم دندانپزشکی برای تشخیص زودتر آسیب‌ها و درمان به‌موقعشان؛
- پرهیز از رژیم غذایی قندی و پر از نشاسته؛
- درمان پوسیدگی و سایر آسیب‌های دندان‌ها در اولین فرصت به‌منظور جلوگیری از تجمع باکتری‌ها.
درمان آبسه دندان
با وجود راه‌های پیشگیری از این بیماری و انجام مراقبت‌های لازم اگر به هر دلیلی فرد به آن دچار شد باید هرچه سریع‌تر برای درمان آن اقدام کند؛ چراکه در برخی موارد آبسه حتی می‌تواند در نواحی فک و گردن گسترش پیدا کند و سلامت فرد را به خطر جدی بیندازد. درمان آبسه می‌تواند از 2 طریق مراجعه به دندانپزشکی و انجام درمان‌های خانگی پیگیری شود که در ادامه به توضیح و تشریح هر یک از آن‌ها خواهیم پرداخت.
درمان‌های دندانپزشکی آبسه دندان
بهترین اقدام برای درمان این بیماری مراجعه به دندانپزشکی‌های معتبر مثل کلینیک دندانپزشکی دکتر آیت و مشورت با دندانپزشکان متبحر است. متخصص بعداز معاینۀ دندان باتوجه به محل تشکیل آبسه، میزان پیشروی آن و نوع واکنش بدن بیمار به این عارضه ممکن است یکی از درمان‌های زیر را در نظر بگیرد:
درمان با مصرف دارو و آنتی‌بیوتیک
ازآنجاکه آبسه یک عارضۀ عفونی است می‌تواند با مصرف برخی داروها و آنتی‌بیوتیک‌ها نیز درمان شود. به این ترتیب دندانپزشک با صلاح‌دید خود برخی داروها مثل آموکسی‌سیلین، پنی‌سیلین و مترونیدازول را تجویز می‌کند تا با مصرف منظم آن‌ها عفونت جمع شود. نکتۀ مهم دربارۀ این روش درمانی آن است که به‌تنهایی کافی نیست و باید در کنارش از عوامل ایجاد بیماری مثل رعایت‌نکردن بهداشت و. .. پرهیز کرد.
درمان آبسه با تخلیۀ آن
گاهی اوقات آبسه به مرحله‌ای می‌رسد که نیاز به تخلیه دارد و در این صورت دندانپزشک با ایجاد یک برش کوچک بر سطح آن، چرک و عفونت را خارج می‌کند و ناحیۀ آسیب‌دیده را با محلول مناسب پاکسازی و ضدعفونی می‌کند.
درمان آبسه با جراحی و کشیدن دندان
در برخی موارد گسترش آبسه باعث می‌شود تنها راه درمان، کشیدن دندان باشد. این کار به جلوگیری از گسترش بیشتر عفونت در باقی نواحی کمک می‌کند و سایر دندان‌ها را از حملۀ بیماری مصون نگه می‌دارد.
درمان با عصب‌کشی دندان
زمانی که آبسه دندان به محفظۀ پالپ داخلی دندان رسید درمان مناسب عصب‌کشی یا درمان ریشه است. در این درمان ممکن است دندانپزشک قسمتی از ریشه را بردارد و جای خالی را با مواد پر کند. این روش آسیبی به دندان نمی‌زند و درصورت مراقبت صحیح دندان می‌تواند تا آخر عمر کارایی خود را حفظ کند.
درمان‌های خانگی آبسه دندان
اگر به هر دلیلی امکان مراجعه به دندانپزشکی وجود نداشته باشد فرد می‌تواند با استفاده از برخی روش‌های خانگی به کاهش درد و التهاب خود کمک کند تا زمانی که بتواند برای درمان کامل به کلینیک برود. این روش‌ها عبارت‌اند از:
شست‌وشوی دهان با آب‌نمک
محلول آب‌نمک یکی از ساده‌ترین و کم‌هزینه‌ترین محلول‌های ضدباکتریایی و تسکین‌بخش است که به پاکسازی دهان و بهترشدن موقت حال بیمار کمک می‌کند. به این منظور باید یک لیوان آب گرم را با مقدار مناسبی نمک ترکیب کرد و 3 بار در روز به‌مدت 2 دقیقه دهان را با آن شست‌وشو داد.
شست‌وشوی دهان با جوش شیرین
از دیگر مواردی که می‌تواند به پاکیزگی دهان و تسکین درد ناشی از آبسه کمک کند، جوش شیرین است. این ماده با تنظیم PH دهان جلوی رشد و تکثیر باکتری‌ها را می‌گیرد و از گسترش آسیب‌ها جلوگیری می‌کند. برای استفاده از این روش باید جوش شیرین را با آب ترکیب کرد و 2 بار در روز به مدت 5 دقیقه دهان را شست‌وشو داد.
استفاده از روغن‌های گیاهی
برخی از روغن‌های گیاهی به‌دلیل خاصیت ضدباکتریایی و آنتی‌اکسیدانی که دارند در بهبود این بیماری بسیار موثرند. برخی از این روغن‌ها عبارت‌اند از روغن پونۀ کوهی، روغن آویشن و … که برای استفاده از آن‌ها باید ابتدا رقیقشان کرد سپس به کمک یک گوش‌پاک‌کن یا پنبه روی ناحیه قرار داد. برای استفاده از روغن پونۀ کوهی بهتر است آن را با روغن نارگیل ترکیب کرد و روزی 3 بار به مدت 10 دقیقه از آن استفاده کرد. روغن آویشن نیز هم به‌صورت رقیق‌شده هم محلول در آب و مثل دهانشویه قابل‌استفاده است. از این روغن هم می‌توان 3 مرتبه در روز بهره برد.
استفاده از کمپرس یخ
کمپرس یخ از دیگر ابزارهایی است که با افزایش جریان خون می‌تواند در تسکین انواع دردها و التهابات و ورم‌ها موثر باشد. در درمان آبسه دندان نیز می‌توان از آن کمک گرفت که بهترین روش استفاده این است که تکه‌های یخ در چندلایه پارچه یا حولۀ خشک گذاشته شوند و روی صورت در ناحیۀ عارضه نگه داشته شوند. این کار را می‌توان هر یک ربع انجام داد و استفاده از آن در طول روز با محدودیتی مواجه نیست.
استفاده از گیاهان ضدالتهاب
برخی از گیاهان به‌علت خواص ضدالتهابی و ضدباکتریایی خود می‌توانند در کاهش علائم این بیماری بسیار موثر باشند. دو مورد از مشهورترین آن‌ها شنبلیله و آلوئه‌ورا است که هر کدام به شیوۀ مخصوص خودشان مورد استفاده قرار می‌گیرند. برای بهره‌مندی از خواص گیاه شنبلیله باید آسیاب‌شده‌اش را در یک لیوان آب ریخت و روی حرارت قرار داد تا به‌شکل چای دربیاید سپس به‌کمک یک پنبه آن را روی ناحیۀ آسیب‌دیده قرار داد. برای استفاده از آلوئه‌ورا نیز باید از ژل آن استفاده کرد که می‌تواند التهاب را تا حد زیادی فروبنشاند.
تخلیه آبسه دندان در خانه
ازآنجاکه تخلیۀ آبسه برای بعضی از افراد کار بسیار ساده‌ای به نظر می‌رسد، ممکن است درصدد باشند که این عمل را خودشان در خانه انجام بدهند؛ اما برخلاف تصور، تخلیۀ چنین عفونتی در خانه کار اشتباهی است. پیشنهاد می‌شود بیماران درصورت مشاهدۀ اولین نشانه‌های بیماری در اولین فرصت به کلینیک‌های مورد اعتماد مثل کلینیک دندانپزشکی دکتر آیت مراجعه کنند و تخلیۀ آبسه را به متخصصان بسپرند.
آبسه دندان کودکان و درمان آن
همان‌طور که پیش‌تر به آن اشاره شد، این بیماری محدودۀ سنی خاصی ندارد و کودکان نیز مثل افراد بزرگسال ممکن است به آبسه دچار شوند. در چنین شرایطی به‌دلیل حساسیت‌های بیشتر در رابطه با سلامت کودکان بهتر است والدین به‌جای استفاده از درمان‌های خانگی کودک را به کلینیک دندانپزشکی ببرند و اجازه بدهند دندانپزشک اطفال با معاینۀ دهان و دندان فرزندشان بهترین شیوۀ درمان را برایش انتخاب کند. با توجه به شرایط کودک، درمان انتخابی می‌تواند مصرف دارو، کشیدن دندان و … باشد.
عوارض آبسه دندان چیست؟
آبسه از جمله بیماری‌هایی است که اگر جدی گرفته نشود و به‌موقع برای درمانش اقدام نشود می‌تواند بسیار مشکل‌آفرین و خطرناک شود. آسیب به استخوان فک و بافت نرم صورت و گردن، عفونت سینوسی، سلولیت، آسیب‌دیدن بافت زیر زبان و چانه و … تنها بخشی از عوارض آبسۀ درمان‌نشده‌اند. این عفونت حتی می‌تواند در موارد نادر به قلب و مغز نیز برسد و موجب اندوکاردیت و مننژیت باکتریایی شود که بسیار مهلک و خطرناک‌اند.
آیا ارتودنسی باعث ایجاد آبسه می‌شود؟
انواع ارتودنسی چه ثابت و چه متحرک به‌خودی‌خود باعث به‌وجودآمدن آبسه نمی‌شوند؛ اما اگر فرد تحت درمان ارتودنسی باشد و بهداشت را به‌خوبی رعایت نکند و ذرات غذا و نوشیدنی میان دندان‌ها، براکت و … بماند، تجمع باکتری‌ها می‌تواند باعث ایجاد عفونت و آبسه شود. بنابراین به این افراد توصیه می‌شود از دستورالعمل‌های بهداشتی با دقت پیروی کنند و درصورت بروز هرگونه التهاب و عفونت آن را به اطلاع متخصص خود برسانند و درمان را عقب نیندازند.
سخن پایانی
آبسه دندان یکی از عارضه‌های عفونی حوزۀ دهان و دندان است که به‌شکل تجمعی از چرک در نواحی مختلفی مثل لثه، اطراف دندان یا ریشۀ آن خود را نشان می‌دهد. با توجه به محل تجمع عفونت این عارضه می‌تواند انواع و اسامی مختلفی داشته باشد که انتخاب شیوۀ درمان با توجه به نوع آن صورت می‌گیرد. درمان آبسه معمولاً در کلینیک دندانپزشکی انجام می‌شود؛ اما برخی درمان‌های خانگی نیز وجود دارد که می‌تواند در بهبود حال بیمار و کاهش التهاب و درد اثرگذار باشد. آنچه مهم است پیگیری به‌موقع این بیماری دردناک است که درصورت سهل‌انگاری می‌تواند با عوارض بسیاری همراه باشد و فرد را دچار آسیب‌های جدی کند. در این مقاله به آبسۀ دندان، علل پیدایش و علائم آن، شیوه‌های درمان و عوارضی که ممکن است ایجاد کند پرداختیم. شما می‌توانید برای دریافت مشاوره و درمان این نوع عفونت دندان به کلینیک دندانپزشکی دکتر آیت مراجعه کنید و با آسودگی خاطر به درمان خود بپردازید.
